Brak kanału wewnętrznego, a zabezpieczenie podmiotu przed zgłoszeniem zewnętrznym.

„Sygnaliści” są jednym z najpopularniejszych i najgorętszych tematów ostatnich miesięcy. W Polsce regulacje dotyczące tej kwestii zostały ujęte w ustawie z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów. Ustawa wejdzie w życie 25.09.2024 r. 

Jednym z istotnych aspektów omawianej ustawy jest procedura zgłaszania nieprawidłowości. Kluczowe pytanie brzmi: czy brak kanału wewnętrznego w danym podmiocie wyklucza możliwość zgłoszenia zewnętrznego lub ujawnienia publicznego? 

Kanały zgłaszania naruszeń

Ustawa o ochronie sygnalistów przewiduje trzy główne kanały zgłaszania naruszeń:

1. Kanał wewnętrzny – czyli zgłoszenie naruszenia bezpośrednio w ramach organizacji, w której pracuje lub współpracuje sygnalista.
2. Kanał zewnętrzny – zgłoszenie naruszenia do właściwego organu publicznego, np. Rzecznika Praw Obywatelskich lub odpowiedniego urzędu.
3. Ujawnienie publiczne – przekazanie informacji o naruszeniu do wiadomości publicznej, np. za pośrednictwem mediów, mediów społecznościowych.

Brak kanału wewnętrznego, a zgłoszenie zewnętrzne

Zgodnie z przepisami Ustawy o ochronie sygnalistów, podmioty w których co najmniej 50 osób wykonuje pracę zarobkową na rzecz tego podmiotu (licząc osoby wlicza się pracowników w przeliczeniu na pełne etaty lub osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy).

W praktyce, nie wszystkie organizacje zastosują się do tego obowiązku, niektóre z nich już pytają w jaki sposób najlepiej go obejść, co mają zrobić kiedy nie chcą wdrażać wewnętrznych kanałów zgłoszeń. 

Otrzymują od powiedź na pytanie niejednokrotnie są zaskoczeni. 

W przypadku braku kanału wewnętrznego w organizacji, sygnalista nie jest pozbawiony możliwości zgłoszenia nieprawidłowości. Ustawa przewiduje, że w sytuacji, gdy nie jest możliwe skorzystanie z kanału wewnętrznego – czy to z powodu jego braku, czy też nieefektywności – sygnalista może dokonać zgłoszenia zewnętrznego. Co więcej, sygnalista ma prawo do takiego zgłoszenia bez konieczności wcześniejszego informowania swojego pracodawcy.

Dlatego tak ważne jest żeby wewnętrzne kanały zgłoszeń  nie były w organizacjach jedynie fikcją. 

Ujawnienie publiczne

Ustawa o ochronie sygnalistów przewiduje również możliwość dokonania ujawnienia publicznego. Może to nastąpić w dwóch przypadkach:

1. Brak reakcji na zgłoszenie wewnętrzne lub zewnętrzne – jeżeli zgłoszenie dokonane w ramach organizacji lub do organu publicznego nie przyniosło skutku w postaci odpowiedniego działania.
2. Bezpośrednie zagrożenie interesu publicznego – jeżeli naruszenie stwarza bezpośrednie zagrożenie dla interesu publicznego, np. w przypadku ujawnienia poważnych nadużyć finansowych lub zagrożenia dla zdrowia publicznego.

Warto zaznaczyć, że ujawnienie publiczne jest środkiem ostatecznym i może być stosowane, gdy inne kanały zawiodły lub nie są dostępne. 

Brak kanału wewnętrznego sam w sobie nie uniemożliwia podjęcia takiego kroku.

Ochrona sygnalistów

Ustawa przewiduje szeroką ochronę dla sygnalistów, niezależnie od tego, który kanał zgłaszania wybiorą. Obejmuje ona zakaz działań odwetowych ze strony pracodawcy m.in. takich jak zwolnienie z pracy, degradacja czy dyskryminacja. 

Tym samym brak kanału wewnętrznego nie zwalnia podmiotu z zakazu działań odwetowych. 

Podsumowanie

Brak kanału wewnętrznego w organizacji nie stanowi przeszkody dla sygnalisty w zgłoszeniu naruszeń za pomocą kanału zewnętrznego lub w przypadku zaistnienia określonych przesłanek – w dokonaniu ujawnienia publicznego. Ustawa o ochronie sygnalistów zapewnia im szeroką ochronę, niezależnie od wybranej formy zgłoszenia. Kluczowe jest, aby organizacje były świadome swoich obowiązków, a wprowadzone procedury i kanały wewnętrzne nie były koleją fikcją stworzoną jedynie w celu uniknięcia odpowiedzialności.